Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde Kızılcabölük için taradığımız defterlerden biri ”Tahrir” diğeri de ”Temettuat” defterleridir. Önce bu defterler hakkında bilgi verelim.
1) Tahrir Defterleri
Fethedilen topraklara yetkili bir emin gönderen Osmanlılar, o toprakların nüfus ve gelir kaynaklarını araştırıp deftere kaydediyorlardı. Böylece her sancağın bir nüfus ve gelir defteri vardı ve gelirler genelde değiştiğinden her on yılda bir bu işlem yenilenirdi. Bu nevi kayıtların tutulduğu defterlere ”tahrir” (yazım) defterleri denirdi.
Bugün Osmanlı Arşivi ‘nde ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü ”Kuyud-i Kadime Arşivi”nde bulunan bu tahrir defterleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun demografik, sosyal ve ekonomik tarihine ait zengin ve mufassal istatistik bilgileri ihtiva etmektedir.
Osmanlı Arşivi’nde H. 835-1300/M. 1431-1882 yıllarına ait 1100 adet Tahrir Defterleri, Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nde bulunan 2322 defterle seri teşkil ederler .Defterhanede muhafaza edilen tahrir defterlerinin numarası, tarihi, cinsi ve defter hakkındaki malumatların yanısıra bu defterlerdeki vilayet, Iiva ve kaza adlarına göre fihristler oluşturulmuştur .Fihriste defter numarası yanında hangi padişah devrinde düzenlendiği ve hangi hususları (Maliye, Evkaf, Timar, Askeriye) ihtiva ettiği de belirtilmiştir.
2) Tapu Tahrir Defterlerinde Kızılcabölük
Menteşe Sancağına bağlı yerler için tutulan Tapu Tahrir Defterlerinin en eskisi 11. Bayezit dönemine aittir. (1481-1512) Menteşe Sancağı Tavas Kazası’na tabi Tapu Tahir Defterlerinden olan 47 nolu defterin 249. sayfasında Ali ve Yusuf Beylere ait tımarda yıllık 910 akçe vergisi olan bir mezra olarak yazılmıştır. Burada dikkatimizi çeken Kızılcabölük’ün adının ”Kızılcaoluk” olarak kaydedilmiş olmasıdır. Şu halde elimizdeki belgelere göre en eski resmi adı ”Kızılcaoluk”tur. Sazak, Dilkülü köyleriyle Gökçepınar mezrası da yakın yerleşim merkezleri olarak gözükmektedir.
3) Temettuat Defterleri
Genelde ”Temettuat vergisi, tüccar ve esnafın sürekli kazançları üzerinden alınan vergi hakkında kullanılan bir tabirdir. Temettu vergisinin adı daha sonra ”kazanç vergisi”ne çevrilmiştir. Temettuat Defterleri’nde idari taksimat esasa alındığından kaza, köy ve mahalle gibi iskan merkezleri hane hane ele alınarak herkese ait şahsı mal varlığı, emlak, arazi, hayvanat vb. ile yaptığı iş tesbit edilmiştir.” (B.O.A.R. s.281) Bu tesbitte eşkal ile birlikte. lakap ve kısmı olarak secerede verilir. Sadece hane reisinin mal varlığı verildiğinden hanede mezkur diğer fertlerden bahsedilmez. Temettuat, daha ziyade öşre tabi halkın yani müslim ahalinin durumunu yansıtır.
4) Temettuat Defterlerinde Kızılcabölük
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’ndeki temettuat defterlerinde kızılcabölük. ve mahallelerine ait olan defterlerin kayıt numarası ve haklarındaki bilgileri önce belirttikten sonra bu defterlerin incelenmesiyle ortaya çıkan sosyo-kültürel yapı, lakaplar, nüfus ve mesleki yapı, tarım ve hayvancılık, vergi ve kazanç durumu hakkında gerekli bilgileri tablolar eşliğinde vereceğiz.
Devamını Arşiv Belgelerinde Kızılcaboluk adlı kitapta bulabilirsiniz
Not: Bu yazı Prof. Dr.İsmail YAKIT Hocamızın yazmış olduğu Arşiv Belgelerinde Kızılcabölük adlı kitabından alınmıştır.